بررسی نقش ماهواره در جنگ های نرم مدرن 3

»» بررسی نقش ماهواره در جنگ های نرم مدرن 3

بررسی نقش ماهواره در جنگ های نرم مدرن

مقایسه جنگ نرم و جنگ سخت :

کاربرد ماهواره به عنوان یکی از ابزارهای اصلی جنگ نرم :

ماهواره ها در بسیاری از علوم و فنون(شامل بیوتکنولوژی، شیمی، فیزیک، مخابرات، هواشناسی، عملیات نجات در دریاها و…)، مسایل نظامی(ماهواره های جاسوسی، آزمایش های هسته ای و میکروبی و استقرار پایگاههای نظامی فضایی) و ارتباطات رسانه ای ماهواره ای کاربرد دارند.

از آن گذشته، ماهواره، به ویژه، یکی از وسایل ارتباطی است که پس از اختراع، به سرعت مراحل تکمیل و تکامل خویش را پشت سر گذارده و امروزه به عنوان یکی از ابزارهای منحصر به فرد در انتقال تصاویر و پیامهای رادیویی و تلویزیونی در جهان ارتباطات مطرح شده است. ماهواره ها، در کنار دارا بودن کارکردها و ویژگی های دیگر رسانه ها و فناوری های نوین مثل اطلاع رسانی ، ایجاد همبستگی ، آموزش و سرگرمی ویژگی متمایزی نسبت به سایر رسانه ها دارد.

بهره برداری چند منظوره از ماهواره ، به دلیل ادغام و پوشش دادن رسانه های رادیو، تلویزیون و دیگر رسانه ها و سرعت آن در اطلاع رسانی( حتی بیش از سرعت اینترنت )دربرگیری آن را نسبت به سایر رسانه ها بیشتر کرده است.و همین ویژگی خاص ماهواره است که منجر به گسترش جنگ نرم در دنیای کنونی شده است.در حال حاضر دریافت فرکانس های رادیو ها و تلویزیون های متعددی از طریق آنتن های ماهواره ای میسر شده است:

رسانه رادیو با توجه به ویژگی سرعت در انتشار و وسعت پوشش مخاطب، از قدرت تاثیرگذاری بالایی در میان مخاطبان برخوردار است.با وجود پیشرفت های چشمگیر در تکنولوژی های ارتباطی، هنوز هم رادیو به عنوان یکی از رسانه های مهم و موثر در جنگ رسانه ای مورد بهره برداری قرار می گیرد.(ضیایی پرور،1387 : 269 ) و امکان دریافت فرکانس های رادیوها به صورت دیجیتالی و از طریق ماهواره آسان تر و سریع تر شده است.

همچنین شبکه های تلویزیونی ماهواره ای یکی از روش های مهم جنگ رسانه ای است.این شبکه ها، اکثرا در آمریکا استقرار داشته و از طریق اجاره کانال های ماهواره ای تصاویر خود را به مناطق مختلف جهان مخابره می کنند.

از طرفی، می توان یک شبکه تلویزیون ماهواره ای مخصوص کامپیوتر و اینترنت راه اندازی کرد و از طرف دیگر، با استفاده از اینترنت، سایت ها و وبلاگ ها، روش استفاده از آنتن ها و رسیورهای ماهواره ای و نحوه عبور از پارازیت ها را تشریح کرد.در برخی از سایت ها و وبلاگ های مخصوص ماهواره آنچنان از جزئیات فنی کانال ها، سیگنال ها و مشخصات آنتن ها و ان ال پی (NLP ) سخن به میان می آید که هر مخاطبی با داشتن سطح اطلاعات اندکی می تواند از آن استفاده کند.(وبلاگ دنیای ماهواره ها)

ابعاد مثبت و منفی ماهواره ها :

اکثر پدیده های جهان دو بعد دارند و می توان از آنها در جهت مثبت یعنی در جهت اعتلا و ترقی در زمینه های مختلف ، یا در جهت منفی یعنی در جهت نابودی یا انحطاط فکری و فرهنگی استفاده کرد. رسانه ها نیز از این قاعده مستثنی نیستند. به ویژه پدیده ای چون ماهواره که به عنوان یک رسانه(و حتی به عنوان یک وسیله مخابراتی و …) از ماهیت چند سویگی برخوردار است.و یکی از کاربردهای وسیع به ویژه در چند سال اخیر، سرعت بخشیدن و بسط دادن به جنگ نرم است. شبکه های خبری رادیویی و تلویزیونی ماهواره ای، شبکه های ویژه طرفداران و مخالفان کشور، و حتی شبکه هایی که به ظاهر برای سرگرمی و پرکردن اوقات فراغت مخاطب به طور شبانه روزی فعالیت می کنند، در کنار دیگر رسانه های مکتوب و اینترنتی به راحتی به ابزاری برای به راه انداختن جنگ نرم در قالب عملیات روانی، شایعه پراکنی، ایجاد جنگ روانی و تبلیغات سیاسی و … تبدیل شده اند.

در واقع ، پخش مستقیم ماهواره ای متضمن ابعاد مثبت و منفی بسیاری است.از جمله جنبه های مثبت آن می توان به برنامه های فرهنگی، آموزشی و اطلاع رسانی همگانی اشاره کرد.از سوی دیگر، امکان سوء استفاده از این فناوری برخی ملت ها را نگران کرده است؛ مداخله در امور داخلی، تبلیغات سیاسی و تجاری، تهاجم به اخلاقیات و ارزش های ملی و تجاوز به حقوق مالکیت معنوی از جمله این موارد است. (زمانی،1381 : 11 )

ابعاد مثبت ماهواره:

1- ماهواره امکان ارتباط نقاط مختلف جهان را تسریع می کند و به ما امکان می دهد تصاویر دورترین نقاط جهان را مستقیما مشاهده کنیم.

2- ماهواره در زمینه های مختلف زمین شناسی، هواشناسی، نقشه برداری، گفت و گوهای تلفنی، تلکس، نمابر و … به ما یاری می دهد.

3- ماهواره وسیله ای است که ابنای بشر را با وجود اختلاف در نژاد، زبان، فرهنگ، نوع حکومت و غیره از احوال و اخبار یکدیگر آگاه می کند. امروزه بسیاری از برنامه ها و فیلم هایی که از طریق تلویزیون های داخلی پخش و عرضه می شود از طریق ماهواره ارسال می شوند و در دسترس تمام جهان قرار می گیرند.

4- از طریق ماهواره می توان در کوتاهترین زمان ممکن و بدون نیاز به طی مسافت به دورترین سرزمین جهان سفر کرد و از اخلاق و عادات مردم آن سوی دنیا مطلع شد(ناجی، 113:1381)

5- سرعت و دقت ارائه اخبار

6- کم هزینه بودن

7- جلوگیری از هدر رفتن منابع انسانی و نجات جان انسانها

8- بهینه سازی ساختار اطلاع رسانی کشورها

ابعاد منفی ماهواره:

1- استفاده نظامی در زمان جنگ و افزایش ویرانی ها و خسارتها.

2- ایجاد تفرقه و اختلاف بین اقوام مختلف از طریق برنامه های هدفمند فرهنگی و تمدید کردن حاکمیت ملی

3- به راه انداختن تبلیغات سیاسی و عملیات روانی

4- تهییج توده و تحت تاثیر قرار دادن آنها به نفع اهداف عده ای خاص و بالاخره

5- به راه انداختن جنگ نرم علیه دولت ها و کودتا و تحت تاثیر قرار دادن افکار عمومی در جهت منفی با ارائه اخبار ضد و نقیض و تبلیغات منفی.

نمونه هایی از جنگ نرم علیه ایران :

از آنجایی که در سال های اخیر ، مطالب فراوانی در مورد جنگ نرم علیه ایران ارائه شده است، در این بخش تنها به صورت اجمالی، نمونه هایی از آن ذکر می شود: برای مثال یکی از ابعاد جنگ رسانه ای غرب علیه ایران که در هر ساعت از شبانه روز قابل تامل است، همین جنگ رسانه ای مبتنی بر رادیوها است که با ساده ترین ابزارها( یک رادیوی موج کوتاه) و در تمام مدت 24 ساعت شبانه روز و در تمام مناطق حتی دور افتاده ترین روستاها و توسط تمام قشرها، از بی سواد تا دانشمند، از زن و مرد تا کارگر و دانشجو و …. قابل شنود است.(سایت گویا)رادیوهایی که ، هم اکنون ، به مدد ماهواره ها بیش از گذشته قابل دسترس هستند.

همچنین ، در حال حاضر، بیش از 32 رادیو به زبان فارسی برای ایرانیان و سایر فارسی زبانان جهان که برخی آمارها، آنها را بیش از 150 میلیون نفر تخمین زده اند، برنامه پخش می کنند.

مثال دیگر، تعداد تلویزیون هایی است که از طریق ماهواره ها در دسترس عموم قرار می گیرند. بیش از 15 کانال تلویزیونی فارسی زبان برای جمعیت فارسی زبان در سراسر جهان برنامه پخش می کنند.و کنگره آمریکا نیز برای حمایت از آنچه فعالیت های مدنی و رسانه ای در ایران می نامد، بودجه های کلانی اختصاص می دهد.

به طور کلی می توان گفت، بحث راه اندازی جنگ نرم علیه ایران و پیامدهای آن نیاز به پژوهش و تحقیق علمی و همه جانبه دارد.زیرا تا چیستی و شیوه های عملکردی این مقوله، که با پیشرفت رسانه های جدید از جمله ماهواره ها، بارزتر و برجسته تر شده است، به طور علمی شناخته نشود، نمی توان با آن به صورت کارآمد مقابله کرد.

انواع تاکتیک های خبری و راهکارهای مقابله با جنگ نرم :

در این بخش عمده ترین تاکتیک ها و روش هایی که در رسانه ها و شبکه های خبری ماهوارهای برای به راه انداختن جنگ نرم علیه کشورها ودولت ها استفاده می شود، بررسی می شوند.تاکتیک هایی که آگاهی نسبت به آنها توسط متخصصان، اقشار گوناگون مردم ، به ویژه جوانان و دانشجویان می تواند راهکاری باشد برای مقابله با جنگ نرم.زیرا اگر مردم به پشت پرده مطالب رسانه ها پی ببرند و با دیده شک و تردید آنها را نقادی کنند،نگرانی هایی که رسانه های مخرب از جمله کانالهای ماهواره ای وجود دارد، کمتر خواهد شد.

همچنین ، از دیگر نکاتی که باید به آنها توجه نشان داد، سانسور نکردن اخبار و رویدادهای مهم سیاسی اجتماعی در کشور ، پیشدستی بر اخبار شبکه های خارجی با سرعت عمل و ارایه اطلاعات درست از رسانه های داخلی به ویژه صدا و سیما ، جذب نیروهای متخصص در رشته های ارتباطات اجتماعی ، فناوری اطلاعات و روابط عمومی و … ، پاسخ به شبهه های ایجاد شده توسط سران جنگ نرم با دعوت از نخبگان و کارشناسان علوم انسانی، به روز کردن تجهیزات رسانه ای به خصوص در بخش ماهواره ها و ایجاد پرسش برای مخاطبان و برجسته سازی مسائل مهم و کلیدی ملی و جهانی مثل تبعیض های سازمان ملل در زمینه پی گیر ی نیروگاه های هسته ای اسرائیل ( در مورد آن همیشه سکوت کرده اند) و حق وتو ( که تنها چند قدرت بزرگ از آن برخوردارند و …

از آن جایی که یکی از راهکارهای مقابله با جنگ نرم ، داشتن مهارت و تخصص در شناخت روش های به راه انداختن جنگ روانی و رسانه ای و معرفی آنها به افکار عمومی است، در بخش بعدی ،تاکتیک ها و روش هایی که در رسانه ها و به ویژه شبکه های ماهواره ای مورد استفاده قرار می گیرد، به طور مختصر، بررسی می شوند،

انواع تاکتیک های خبری :

انواع بی شماری از فریب و خودفریبی در انبوه داده ها و اطلاعات و دانشی که هر روز به بیرون جریان می بابد، دیده شده است که به ماساژ پیام معروف هستند.تاکتیک حذف، تاکتیک کلی بافی، تاکتیک زمان بندی ، تاکتیک قطره چکانی ، تاکتیک موجی و تاکتیک تبخیر از جمله تاکتیک های ماساژ پیام به شمار می آیند.( سلطانی فر، 1382 : 22 ) برخی از این تاکتیک ها که کاربرد بیشتری نسبت به انوا دیگر دارند ، در این جا تشریح می شوند.زیرا یکی از راه های مقابله با جنگ نرم، آشنایی و داشتن تسلط کامل بر تاکتیک های خبری است:

1- تاکتیک حذف[13] : براساس این تاکتیک قسمتهای مهمی از خبر به دلایلی که از پیش طراحی شده و به شکلی هدفمند صورت گرفته است، حذف می گردد تا زمینه را برای پخش شایعه مهیا نماید.( سلطانی فر ، 1382:23 ) این تاکتیک منجر به ایجاد ابهام و تردید در افکار عمومی می شود.همچنین گاهی از این روش برای حذف دیدگاههای دیگر طرفهای مناقشه و در نتیجه قضاوت یک طرفه جامعه نسبت به رویداد مورد نظر یه ویژه رویدادهای سیاسی می شود.

2- تاکتیک کلی بافی[14] : کلی بافی تاکتیکی است که در آن جزئیاتی که ممکن ایت مخالفت سیاسی را برانگیزد را با لعابی از مطالب غیواقعی می پوشانند.در پخش این تاکتیک سعی می شود بدون توجه به مسایل اصلی وعمیق در خبر و بدون ریشه یابی به موضوعی که منعکس می شود، به حواشی پرداخته ، به خبر لعاب بزنند و شاخ و برگ آن را اضافه کنند و خواننده را در سطح نگه دارد.( همان منبع: 23 )

3- تاکتیک موجی[15] : در قالب این تاکتیک شبکه های خبری ماهواره ای چنان خبر و مطلب بر سر مخاطب می ریزند تا در اطلاعات غرق شود و دیگر نتواند واقعیتهای اساسی را دریابد.به طور مثال قسمت اعظم، مدت زمان پخش خبر در شبکه های خبری ماهواره به رویداد مورد نظر اختصاص می یابد.

4- سابقه نویسی[16] : سابقه نویسی یا همان پیشینه نویسی یکی از روش هایی است که در تهیه اخبار برای جریان سازی و مسیردهی به اخبار کمک شایانی به روزنامه نگار و ( خبرنگار) می کند.تاکتیک سابقه نویسی از متداولترین و پرکاربردترین رسانه های خبری است.در این تاکتیک خبرنگار با تکیه بر حوادثی که در گذشته اتفاق افتاده و خاطره آن همچنان در اذهان عمومی به جا مانده، آنها را به گونه ای به حوادث و موضوعات جدید ربط می دهد و پیام مورد نظر خود را به مخاطب القا می کند.استفاده از این تاکتیک به منظور تاکید یا ایجاد یک جریان مخال فکری نسبت به یک رویداد یا موضوع صورت می گیرد.( سلطانی فر، 1382 : 18 )

به طور کلی، تاکتیک هایی چون درشت نمایی ، دستچین کردن پیام ، تظاهر به سانسور ، مبالغه ، دستکاری آماری، تقابل، استفاده از نخبگان ، نخبه سازی ، تظاهر به بی طرفی ، تکرار و تاکید بر پیام خاص، پیشگویی های مغرضانه و استفاده از کنایه و …. به طور روزمره در تنظیم اخبار به کار می رود و همراه با نشان دادن فیلم ها و عکس های خبری در شبکه های گوناگون ماهواره ای تاثیر بیشتری بر مخاطب و افکار عمومی دارد.

نتیجه گیری :

امروزه، اغلب کشورهای جهان اقدام به پخش برنامه های تلویزیونی از طریق ماهواره می کنند و در کشورهای غربی، علاوه بر دولت ها، شرکت های خصوصی نیز به پخش برنامه های ماهواره ای مشغول هستند. ماهواره ها با ویژگی های منحصر به فرد خود در تغییر جبهه جنگ سخت از مرزهای زمینی کشورها بر صفحات تلویزیون و تغییر بازیگران اصلی آن از سیاستمداران به خبرنگاران، فیلمسازان، کارشناسان فناوری های اطلاعاتی – مخابراتی و مفسران خبر نقشی اساسی دارند و ضمن مرزبندی و بارزتر کردن تفاوت های مطرح شده بین جنگ نرم و سخت، باعث نرم شدن هر چه بیشتر جنگ ها و کوتاه شدن یا از بین رفتن جنگ سخت می شود.

هر چند، محتوای جنگ نرم هنوز همان شیوه های فریب، عملیات روانی ، تبلیغات سیاسی و به راه انداختن جنگ روانی برای رسیدن به اهداف خاص است ولی پیشرفت وسایل ارتباط جمعی در قرن های متمادی کیفیت و عملکرد این محتوا را افزایش داده است و در نتیجه تاثیرپذیری افکار عمومی و توده ها سریع تر و سهل الوصول تر شده است. و در حال حاضر با وجود ماهواره ها جنگ نرم سنتی وارد مرحله جدیدی شده است و آن را نرم تر کرده است.

به اعتقاد هارولد لاسول ، از نخستین پژوهشگران ارتباطات جمعی آمریکا، دیگر امکان سوزاندن خودسر افراد در جهنم رقصان جنگ نیست، بلکه یک ابزار نو و ظریف تری باید پیوند میان هزاران و حتی میلیون ها انسان را با ملغمه ای از نفرت و اراده و امید فراهم سازد.( برن و دیویس ، 138:1387 )

به طور کلی، می توان گفت، عوامل و فاکتورهایی چون افزایش و ارتقای کمی و کیفی برنامه های رادیو و تلویزیون، ایجاد کانال های خبری ماهواره ای، اعتمادسازی بین مردم با ارائه اخبار درست، استفاده از افراد متخصص در رشته ارتباطات، تامین بودجه و اعتبار برای شبکه های خبری ، چندسویه نگری، چندصدایی و ارایه محتوای غنی به مخاطب ، عدم تعصب در طرفداری از یک گروه خاص و برعکس تخریب نکردن گروههای دیگر در رادیو و تلویزیون می توانند در مبارزه با جنگ نرم تاثیرگذار و نتیجه بخش باشند.

زیرا با وجود ماهواره و ارایه اخبار لحظه به لحظه توسط گروههای مختلف و شبکه های متنوع، روش های سنتی ، به خصوص روش سانسور دیگر تاثیری در مخاطب ندارد و تنها سبب افزایش بی اعتمادی مخاطب می شود.

منابع :

1- اشرافی، داریوش ، «مشارکت ایران در پخش مستقیم برنامه های ماهواره ای» ، حقوق بین الملل و پخش مستقیم برنامه های ماهواره ای ، به کوشش گروه مطالعات حقوقی سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ، تهران، نشر سروش ، 1380?

2- برن ، استنلی و دیویس ، دنیس ، ترجمه حسین سرافراز ، « خیزش تبلیغات سیاسی در آمریکا » ، فصلنامه علمی – ترویجی رسانه ، سال نوزدهم ، زمستان 1387 ، شماره 4 ، شماره پیاپی 76 .

3- تافلر، آلوین و هایدی تافلر، ترجمه شهیندخت خوارزمی، جنگ و ضد جنگ ،نشر آسونه، چاپ پنجم،1386

4- رسانه ای شدن سیاست ، فصلنامه علمی-ترویجی رسانه، سال نوزدهم، شماره 4 (پیاپی 76)، زمستان 1387?

5- حقوق بین الملل و پخش مستقیم برنامه های ماهواره ای ، گروه مطالعات حقوقی صدا و سیما تهران، نشر سروش ، چاپ اول، 1380?

6- زمانی ، سید قاسم ، «جایگاه اصل آزادی پخش مستقیم برنامه ای ماهواره ای در حقوق بین المللی عرفی» ، پخش مستقیم ماهواره ای در قرن بیست و یکم ، به کوشش گروه مطالعات حقوقی سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ، تهران، نشر سروش ،1381

7- زمانی ، سید قاسم، «تسخیر فضا به وسیله ماهواره ها از دیدگاه حقوق بین الملل»، حقوق بین الملل و پخش مستقیم برنامه های ماهواره ای ، به کوشش گروه مطالعات حقوقی سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ، تهران، نشر سروش ، 1380?

8- سلطانی فر، محمد و شهناز هاشمی، « پوشش خبری » ، تهران ، نشر سیمای شرق، چاپ اول ، 1382

9- کدخدایی ، عباسعلی، «اصول حقوقی حاکم بر پخش برنامه های ماهواره ای» ، حقوق بین الملل و پخش مستقیم برنامه های ماهواره ای ، به کوشش گروه مطالعات حقوقی سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ،تهران، نشر سروش ، 1380?

10- کیا، علی اصغر و مهدی رشکیانی، « مبانی برجسته سازی رسانه ها»، تهران، نشر شرکت تعاونی، چاپ اول، 1385?

11- گیدنز،آنتونی ، ترجمه محسن ثلاثی، پیامدهای مدرنیت ، تهران ، نشر مرکز ، چاپ چهارم ، 1387 .

12- مک کوایل ، دنیس ، «درآمدی بر نظریه ارتباطات جمعی» ، ترجمه پرویز اجلالی ، تهران ، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها ، 1382 .

13- محسنیان راد، مهدی، «انتخابات و تبلیغات انتخاباتی در ایران »، مجموعه مقالات همایش مشارکت سیاسی، احزاب و انتخابات، تهران، سفیر، 1378 .

14- ضیایی پرور ، حمید ، جنگ نرم 2 ( ویژه جنگ رسانه ای ) ، تهران ، نشر موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر ، 1387

15- ضیایی پرور ، حمید ، جنگ نرم 1 ( ویژه جنگ رایانه ای ) ، تهران ، نشر موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر ، 1386

16- عبداله خانی ، علی ، جنگ نرم 3 ، تهران ، نشر موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر ، 1386?

17- نصر، صلاح ، ترجمه محمود حقیقت کاشانی ، جنگ روانی ، تهران، نشر سروش ، چاپ چهارم ، 1387?

18- ناجی، مرتضی، «چشم اندازی به ابعاد فرهنگی و اجتماعی حاصل از ارسال و دریافت مستقیم برنامه های ماهواره ای»، پخش مستقیم ماهواره ای در قرن بیست و یکم ، به کوشش گروه مطالعات حقوقی سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ، تهران، نشر سروش ،1381

19- وبلاگ دنیای ماهواره ها

20- www.farsi.khamenei.ir

21- www.gooya.com

[1]Sattellite

[2]Soft War

[3] نوع دیگر تهدیدات نرم به راه انداختن انقلاب رنگی در کشورهاست.

[4]D.McQuail

[5]diffusion of information

[6]Agenda-Setting.T

[7]Thomas Paine

[8]Common Sense

[9]The committee on the present danger